ฮอร์โมนเพศหญิง เช่น เอสโตรเจน Progesterone และ Prolactin เปลี่ยนแปลงไปตามช่วงต่าง ๆ ของรอบเดือนหรือระหว่างตั้งครรภ์ ทำให้เกิดอาการบวมน้ำ (mammoplasia), เต้านมแข็ง เจ็บแน่น หรือความผิดปกติต่าง ๆ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นปกติธรรมชาติ
ฮอร์โมนและการเปลี่ยนแปลงของเต้านม การบวมน้ำ & เจ็บเต้านม
การเปลี่ยนแปลงในรอบเดือน (Premenstrual phase)
- ระยะ luteal หลังไข่ตก: เอสโตรเจนเพิ่มขึ้น ทำให้ท่อน้ำนมขยาย และ Progesterone เพิ่มขึ้น กระตุ้นต่อมน้ำนมให้บวม
- ผลคือเต้านมจะรู้สึกแน่น บวม เจ็บ มักเกิดประมาณ 1 สัปดาห์ก่อนมีประจำเดือน และหายเมื่อประจำเดือนมา
- พบในผู้หญิงประมาณ 50–60% และเรียกว่า cyclic mastalgia
ระหว่างตั้งครรภ์ (Pregnancy)
- ฮอร์โมนเอสโตรเจน Progesterone และ Prolactin เพิ่มสูงเพื่อเตรียมสร้างน้ำนม
- เต้านมขยายใหญ่ขึ้น 1–2 ไซส์ มีอาการเจ็บหรือคัดเต้านม (สัปดาห์แรก) และอาจมีน้ำเหลืองไหล (colostrum) ปรากฏ
อาการบวมน้ำ & เจ็บเต้านม คืออะไร?
| อาการ | รายละเอียด |
|---|---|
| บวมน้ำรู้สึกหนัก | เต้านมคัด แน่น เนื่องจากฮอร์โมนกระตุ้นเนื้อเยื่อและเก็บน้ำในช่วงก่อนหรือระหว่างรอบเดือน |
| เจ็บเต้านมลักษณะทั่วไป | รู้สึกปวดหนัก ทั่วทั้งเต้านม มักลามไปยังรักแร้ แบบ cyclic mastalgia |
| เจ็บแบบไม่สัมพันธ์กับรอบเดือน | เรียกว่า non‑cyclic mastalgia มักเป็นเฉพาะจุดเดียว อาจเกิดจากการติดเชื้อ, cyst, หรือการใส่บราที่ไม่พอดี |
ความผิดปกติอื่น ๆ ที่อาจพบ
Fibrocystic Breast Changes
- เปลี่ยนแปลงเต้านมที่ไม่เป็นมะเร็ง ลักษณะเป็นก้อนนุ่ม คลำได้ มีอาการเจ็บเพิ่มก่อนมีประจำเดือน
- พบบ่อยระหว่างอายุ 30–50 ปี และเกิดจากฮอร์โมนกระตุ้นเนื้อเยื่อเต้านมอย่างยืดเยื้อ
Mastitis (การอักเสบเต้านมในช่วงเลี้ยงลูก)
- เกิดในระยะให้นม เต้านมแดง บวม ร้อน เจ็บร่วมกับไข้ และอาจเกิดฝีได้ ต้องรีบพบแพทย์และใช้ยาปฏิชีวนะ
ความผิดปกติอื่น ๆ
- เนื้องอก ปาน แผลเปลี่ยนลักษณะผิว หรือน้ำเหลืองในหัวนม หากพบร่วมกับเจ็บเต้านม ควรตรวจโดยแพทย์
- ฮอร์โมน Prolactin ที่เพิ่มผิดปกติอาจเชื่อมโยงกับอาการเจ็บเต้านม แม้ไม่เกี่ยวกับรอบเดือน
วิธีดูแลบรรเทาอาการ
แนวทางเบื้องต้น
- สวมบราหน้าอกที่พอดีและให้การซัพพอร์ต
- ลดคาเฟอีนและอาหารเค็มเพื่อลดการเก็บน้ำในเนื้อเยื่อ
- รับประทานวิตามิน E หรืออาหารไขมันต่ำเพื่อช่วยบรรเทาอาการ
ยาหรือการรักษาเพิ่มเติม
- ยา OTC เช่น NSAIDs (ibuprofen, naproxen) หรือ acetaminophen เพื่อลดอาการเจ็บ
- หากอาการรุนแรงหรือเรื้อรัง แพทย์อาจพิจารณาให้ยา tamoxifen หรือ danazol ในบางกรณี
- การคุมกำเนิดฮอร์โมน (birth control pills) อาจช่วยให้ฮอร์โมนมีระดับคงที่ ลดการเปลี่ยนแปลงที่มากเกินไป
เมื่อควรพบแพทย์
- อาการเจ็บเต้านมนานกว่า 2–4 สัปดาห์ หรือรบกวนชีวิตประจำวัน
- มีอาการแดง ร้อน บวม หรือเป็นก้อนแข็งเฉพาะจุด
- มีน้ำเหลือง, เลือด หรือการเปลี่ยนแปลงผิว/หัวนมร่วมด้วย
- ไม่เกี่ยวกับรอบเดือนหรือพบอาการผิดปกติอื่น ๆ
สรุป
- อาการบวมน้ำและเจ็บเต้านมส่วนใหญ่เป็นการตอบสนองตามธรรมชาติของฮอร์โมนในช่วงก่อนมีประจำเดือน หรือในระหว่างตั้งครรภ์
- เมื่ออาการไม่หนักมากและสัมพันธ์กับรอบเดือน มักไม่ต้องกังวล แต่ควรจัดการด้วยการดูแลเบื้องต้น
- หากมีอาการเรื้อรัง รุนแรง หรือมีสัญญาณผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติม
